کیست دندان، لثه، دهان و ریشه دندان: علت و درمان
کیست‌ها در زیر نوع خاصی از بافت‌های بدن به نام اپیتلیوم تشکیل می‌شوند. این بافت به طور طبیعی در لایه‌های سطحی مانند پوست و مخاط دهان یافت می‌شود. کیست‌های دندانی ممکن است در کنار ریشه‌ی دندان‌های مرده تشکیل شوند. همچنین ممکن است در اطراف تاج یا ریشه‌ی دندان‌ها و دندان‌های داخل لثه ایجاد شوند. اغلب کیست‌ها به این خاطر تشکیل می‌شوند که دندان مربوطه به آن‌ها مرده، عفونی شده یا به آن آسیب وارد شده است و ریشه‌ی دندان تحت درمان قرار نگرفته و یا به درستی درمان نشده است. سایر کیست‌ها به این خاطر تشکیل می‌شوند که روند رشد دندان دچار مشکلی شده است و برای مثال دندان به طور صحیح به سمت بیرون دهان رشد نکرده است. در موارد نادری، کیست‌ها به خاطر ابتلا به یک سندرم ژنتیکی (مثلاً سندرم گورلین) تشکیل می‌شوند. دندانپزشک می‌تواند بعد از معاینه شما، در مورد علت تشکیل کیست و راه‌های درمانی ممکن برای آن به شما توضیحات بیشتری بدهد.
علل
کیست لثه و دندانی ممکن است بر اثر آسیب به دندان یا وارد شدن ضربه ایجاد شود اما شایع‌ترین علت کیست دندان پوسیدگی دندان‌ها است که موجب تشکیل جرم می‌شود و این مسئله نیز نقطه‌ی آغازین عفونت دندان است.
تشکیل پلاک در دهان که ناشی از رژیم غذایی ناسالم و عدم رعایت بهداشت دهان است موجب می‌شود که شکری که مصرف می‌کنید با پلاک‌ها واکنش نشان دهد و اسیدی تولید شود که به تدریج به لایه محافظ دندان (مینای دندان) و دنتین که روی سطح دندان است، نفوذ کند تا جایی که به ریشه‌ی دندان برسد.
علائم کیست دندان
بسیاری از افراد دچار پوسیدگی دندان هستند اما خودشان متوجه این موضوع نمی‌شوند چرا که ممکن است درد دندان تنها زمانی حس شود که پوسیدگی بسیار پیشرفت کرده و به ریشه‌ی دندان رسیده است. ریشه‌ی دندان جایی است که رگ‌های خونی زیاد و شاخه‌های عصبی بسیار در آن وجود دارند که دندان را زنده نگه می‌دارند. علت آنکه افراد باید علی‌رغم نداشتن درد دندان به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنند نیز همین است.
درد ناشی از تشکیل کیست لثه و دندان معمولاً به طور ناگهانی آغاز می‌شود و اغلب بیماران اظهار می‌کنند که درد آن‌ها تنها در یک نقطه مشخص حس نمی‌شود. درد ناشی از کیست معمولاً تا گونه‌ها، فک و صورت منتشر می‌شود و لثه‌های اطراف کیست نیز متورم و دردناک می‌شوند. بسیاری از بیماران ممکن است متوجه شوند که کدام دندان آن‌ها دچار این مشکل شده که این موضوع معمولاً در هنگام گاز گرفتن چیزی و وارد آمدن فشار به دندان مورد نظر، مشخص می‌شود. همچنین ممکن است شدت پوسیدگی باعث شود که دندان مرد نظر لق شود.
کیست دندان از ابتدا دردناک نیست و بنابراین بیمار به محض تشکیل کیست، متوجه آن نمی‌شود. بسیاری از کیست‌های دندانی بدون آنکه موجب درد بیمار شوند، طی چکاب‌های دندانپزشکی و پس از گرفتن عکس رادیوگرافی از دندان، تشخیص داده می‌شوند.
شما تنها زمانی درد ناشی از کیست لثه و دندان را حس می‌کنید که کیست شروع به وارد کردن فشار به لثه‌ها و دندان می‌کند. زمانی که کیست عفونی شود، ملتهب و متورم می‌شود و ایجاد درد زیاد می‌کند و به خاطر تورم آن، فشار به لثه‌ها و دندان‌ها به سرعت زیاد می‌شود.
انواع
سه نوع مختلف آبسه وجود دارد که بیماران مرتباً دچار آن می‌شوند:
لثه‌ای (جینجیوال)
این کیست به عنوان کیست محیطی نیز شناخته می‌شود و در بافت لثه شکل می‌گیرد و مستقیماً به ساختار‌های استخوانی آسیب نمی‌زند.
پریودنتال
این کیست زمانی شکل می‌گیرد که پلاک‌های دندانی به لثه و به دندان آسیب زده‌اند و شکاف‌هایی بین دندان لثه ایجاد شده است که فضای مناسب برای تشکیل کیست را فراهم می‌کند.
پری آپیکال
این کیست احتمالاً شدید‌ترین نوع کیست است که معمولاً بر اثر عفونت ریشه در یکی از دندان‌ها ایجاد می‌شود. احتمال نجات دادن و نگه داشتن دندان با بروز این کیست بسیار کم است و در اغلب موارد لازم است که دندان کشیده شود.
درمان کیست دندان
درمان کیست دندانی تنها با جراحی ممکن است. لازم است که ضایعه‌ی کیستی به طور کامل از روی استخوان برداشته شود و این تنها راه درمان قابل اطمینان است. در حین انجام همین جراحی دندان مورد نظر نیز تحت درمان قرار می‌گیرد و رأس ریشه‌ها کوتاه می‌شود و کانال ریشه کاملاً محکم بسته می‌شود. اگر ضایعه کیستی قسمت بزرگی از ریشه را درگیر کرده باشد، باید دندان کشیده شود و بافت کیست با جراحی برداشته شود.
ریشه‌ی دندانی که کیست روی آن تشکیل شده است لازم است باز نگه داشته شود تا زمانی که جراحی کیست انجام شود. جراحی کیست تحت بیحسی موضعی انجام می‌شود و اعمال بیحسی موضعی برای آن که بیمار احساس درد نکند کافی است. بخیه‌های جراحی پس از یک هفته کشیده می‌شوند. دندان درمان شده می‌تواند برای مدت زمان طولانی در دهان باقی بماند و حتی در صورت بروز مشکل، تحت درمان‌های پروتزی (مانند بریج دندانی) قرار بگیرد.
جراحی برداشتن کیست
در ابتدا لازم است برای تشخیص میزان وسعت کیست، عکس‌های رادیوگرافی یا اسکن از دندان‌ها تهیه شود. نوع جراحی انجام شده به نوع کیست و وسعت آن بستگی دارد. برش جراحی برای دسترسی به کیست، معمولاً در لثه ایجاد می‌شود. اگر کیست زیاد بزرگ نباشد، بافت آن به طور کامل برداشته می‌شود و نمونه‌ی آن برای آزمایشگاه فرستاده می‌شود و سپس لثه‌ی شما با بخیه‌های قابل جذب بسته می‌شود. ضایعه‌ی ایجاد شده در استخوان به تدریج طی چند هفته یا چند ماه پس از جراحی خوب می‌شود. دندان‌های نهفته، شکسته یا خراب ممکن است همزمان با جراحی کیست، بیرون کشیده شوند.
بعد از درمان
- مانند تمام جراحی‌های دیگر، در این جراحی نیز ریسک بروز درد، تورم، خونریزی، کبودی و عفونت وجود دارد.
- طی روز اول و دوم بعد از جراحی، وجود مقدار کمی خونریزی از محل برش جراحی امری طبیعی است.
- احتمال آن وجود دارد که محل جراحی شده عفونت کند که این مسئله را می‌توان با آنتی‌بیوتیک کنترل کرد.
- با برداشتن بافت کیست ممکن است عصب فک پاره شود یا آسیب ببیند که در این صورت شما در لب یا چانه‌ی خود احساس گزگز و بیحسی می‌کنید.
- اگر کیست دهان بسیار بزرگ باشد، احتمال بسیار کمی وجود دارد که استخوان فک در حین جراحی یا پس آن دچار شکستگی شود که می‌توان آن را ترمیم کرد.
- اگر شما از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید، احتمال آن وجود دارد که دندان مصنوعی شما بعد از جراحی به خوبی جا نیافتد.
پیشگیری
دندان‌هایی کاملاً زنده هستند، به ندرت پیش می‌آید که در کنار آن‌ها کیست تشکیل شود. اما اگر عصب‌های داخل دندان بر اثر عفونت یا آسیب‌دیدگی، بمیرند یا از بین بروند، لازم است دندان شما توسط متخصص تحت درمان قرار بگیرد تا از بروز عفونت در دندان و تشکیل کیست جلوگیری شود. اگر این درمان به نحو موفقیت‌آمیز انجام شود، بافت کنار ریشه دیگر مستعد بروز عفونت و تشکیل آبسه و کیست نخواهد بود. به همین دلیل است که مراجعه منظم به دندانپزشک و معاینات دوره‌ای از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. طی معاینات دوره‌ای می‌توان کیست‌های دندانی را زود هنگام و زمانی که هنوز بسیار کوچک هستند، تشخیص داد و در همین مرحله کیست را با درمانی ساده‌تر از دهان خارج کرد.
